คำสนธิ

คำสนธิ  คือการประสมคำของภาษาบาลีสันสกฤต ถือว่าเป็นคำสมาสชนิดหนึ่ง แต่เป็นคำสมาสที่มีการเลี่ยนแปลง

รูปศัพท์โดยมี    หลักเกณฑ์ดังนี้

1.      ต้องเป็นคำที่มาจากภาษาบาลีและสันสกฤตเท่านั้น

2.      ศัพท์ประกอบไว้หน้าศัพท์หลักไว้หลัง

3.      แปลจากหลังไปหน้า

4.      ถ้าเป็นสระสนธิ ศัพท์ตัวหลังจะขึ้นต้นด้วยตัว   อ

5.      มีการเปลี่ยนแปลงรูปศัพท์ตามหลักที่จะกล่าวต่อไป

การสนธิมีอยู่    3   อย่างคือ   สระสนธิ  พยัญชนะสนธิ และนฤตหิตสนธิ

1.      สระสนธิ  คือการนำคำบาลีสันสกฤต      มาสนธิกับคำที่ขึ้นต้ตด้วย สระ มีหลักดังนี้

1.1    ตัดสระท้ายคำหน้า ให้ใช้สระคำหลัง เช่น

หิมะ+อาลัย        ตัด ะ     ใช้   า       สนธิเป็น     หิมาลัย

ชล+อาลัย           ตัด ะ      ใช้   า      สนธิเป็น      ชลาลัย

วชิร+อาวุธ     เป็น  วชิราวุธ             วร+โอกาส    เป็น  วโรกาส

ขีปน+อาวุธ    เป็น   ขีปนาวุธ           ภุช+องค์       เป็น  ภุชงค์

มหา+ไอศวรรย์เป็น    มไหศวรรย์    มหา+อรรณพ  เป็นมหรรณพ

1.2    ตัดสระท้ายคำหน้า ใช้สระหน้าคำหลัง    

ถ้าสระหน้าของคำหลังเป็น  อะ  ให้เปลี่ยนเป็น  อา   เช่น 

     ราช+อธิราช     เป็น     ราชาธิราช

     ประชา+อธิปไตย    เป็น  ประชาธิปไตย

     เทศ+อภิบาล       เป็น   เทศาภิบาล

ถ้าสระหน้าของคำหลังเป็น  อิ     ให้เปลี่ยนเป็น  เอ   เช่น

     ราม+อิศวร      เป็น     ราเมศวร

      ปรม+อินทร์    เป็น    ปรมินทร์

      นร+อินทร์      เป็น     นรินทร์

      มหา+อิสี       เป็น    มเหสี

       นร+อิศวร     เป็น    นเรศวร

ยกเว้น ภูมิ+อินทร์    เป็น  ภูมินทร์                      กรี+อินทร์     เป็น    กรินทร์

            มุนิ+อินทร์    เป็น  มุนินทร์                      โกสี+อินทร์  เป็น   โกสินทร์

ถ้าสระหน้าของคำหลังเป็น   อุ    ให้เปลี่ยนเป็น    อู  หรือ  โอ  เช่น

ราช+อุปโภค   เป็น   ราชูปโภค                ชล+อุทร         เป็น     ชโลธร

     ราช+อุบาย      เป็น    ราโชบาย                ราช+อุปถัมภ์   เป็น  ราชูปถัมภ์

     นย+อุบาย       เป็น     นโยบาย                 คุณ+อุปการ     เป็น   คุณูปการ

ยกเว้น    มัคคุ+อุเทศก์     เป็น   มัคคุเทศก์

       1.3   เปลี่ยนสระที่ท้ายคำหน้า  อิ   อี  เป็น     ย

                                                        อุ   อู  เป็น     ว  

              แล้วจึงสนธิตามหลักในข้อ1.และ2.    

ตัวอย่าง     การเปลี่ยนสระที่ท้ายคำหน้า  อิ   อี  เป็น     ย     เช่น

            รติ+อารมณ์   เปลี่ยน อิ   เป็น   ย   ได้   รตย    สนธิกับ   อารมณ์    เป็น  รตยารมณ์

            มติ+อธิบาย       เป็น   มตย+อธิบาย     สนธิเป็น    มตยาธิบาย

             อัคคี+โอภาส   เป็น   อตย+โอภาส      สนธิเป็น   อัคโยภาส

อธิ+อาศัย         เป็นอธย+อาศัย            สนธิเป็น   อธยาศัย   หรือ  อัธยาศัย

ยกเว้น หัตถี+อาจารย์ เป็นหัตถาจารย์          ศักดิ+อานุภาพ  เป็น  ศักดานุภาพ

ตัวอย่าง     การเปลี่ยนสระที่ท้ายคำหน้า  อุ    อู  เป็น     ว   เช่น

             ธนู+อาคม      เป็น  ธนว+อาคม        สนธิเป็น    ธนวาคม   หรือธันวาคม

             จักขุ+อาพาธ   เป็น จักขว+อาพาธ    สนธิเป็น    จักขวาพาธ

             สินธุ+อานนท์  เป็น  สินธว+อานนท์   สนธิเป็น  สินธวานนท์

2.  พยัญชนะสนธิ   คือคำภาษาบาลี  สันสกฤตที่นำมาสนธิกับพยัญชนะ  มีหลักดังนี้

     2.1  คำที่ลงท้ายด้วย ส   สนธิกับพยัญชนะ  ให้เปลี่ยน ส เป็น  โ   เช่น

            มนัส+ธรรม   เป็น  มโนธรรม         มนัส+มัย   เป็น   มโนมัย

            มนัส+คติ      เป็น   มโนคติ             ศิรัส+เวฐน์   เป็นศิโรเวฐน์

          รหัส+ฐาน     เป็น   รโหฐาน

     2.2  คำที่ขึ้นต้นด้วย   ทุส    และ  นิส  สนธิกับพยัญชนะ   ให้เปลี่ยน  ส   เป็น  ร  เช่น

             ทุส+ชน เป็น  ทุรชนหรือ ทรชน           ทุส+กันดาร   เป็น     ทุรกันดาร

             ทุส+พิษ  เป็น   ทุรพิษหรือ  ทรพิษ       ทุส+กรรม      เป็น      ทุรกรรมหรือทรกรรม

นิส+คุณ  เป็น   นิรคุณ                            นิร+อาศ       เป็น      นิราศ

นิส+เทศ  เป็น   นิรเทศ                            นิส+โทษ     เป็น     นิรโทศ

3.นฤคหิตสนธิ  คือคำบาลีสันสกฤตที่นำมาสนธิกับนฤคหิต  มีหลักดังนี้

3.1  นฤคหิต  สนธิกับสระ เปลี่ยน ๐ เป็นพยัญชนะท้ายวรรคนั้นก่อนการสนธิ เช่น

       สนธิกับวรรค กะ เปลี่ยน   ๐   เป็น  ง   เช่น

                              สํ+กร เป็น สังกร         สํ+เกต เป็น สังเกต      สํ+ขาร    เป็น   สังขาร

      สนธิกับวรรค จะ  เปลี่ยน ๐  เป็น  ญ  เช่น

                  สํ+จร เป็น  สัญจร       สํ+ชาติ เป็น สัญชาติ    สํ+ญา   เป็น  สัญญา

สนธิกับวรรค   ฏะ  เปลี่ยน ๐  เป็น    ณ   เช่น

            สํ+ฐาน   เป็น  สัณฐาน      สํ+ฐิติ    เป็น   สัณฐิติ

สนธิกับวรรค   ตะ  เปลี่ยน ๐  เป็น  น    เช่น

สํ+ดาน  เป็น  สันดาน  สํ+โดษ  เป็น  สันโดษ   สํ+นิวาส  เป็น  สันนิวาส

สนธิกับวรรค   ปะ  เปลี่ยน ๐  เป็น   ม   เช่น

            สํ+บัติ   เป็น  สมบัติ      สํ+บูรณ์    เป็น  สมบูรณ์    สํ+ภพ  เป็น  สมภพ

สนธิกับเศษวรรค      เปลี่ยน ๐  เป็น   ง      ก่อนสนธิเช่น

            สํ+โยค   เป็น สังโยค     สํ+วร   เป็น  สังวร     สํ+หรณ์   เป็น สังหรณ์